Utrechtse Stegen & Sloppen

24/06/201101/10/2011

De meeste mensen lopen stegen, sloppen, hofjes, poortjes en achterommetjes voorbij zonder ze zelfs maar op te merken. Ze hoorden en horen echter bij het stadsbeeld; ze vormden eeuwenlang zelfs een onmisbaar deel. Stegen hadden verschillende functies: verbindingsweg, woon- en werkgebied. Het waren levendige delen van de stad, maar ook plaatsen waar zich, vooral in de 19e eeuw, veel sociale ellende concentreerde. Na 1870 breidde de stad zich buiten de singels uit, pas rond 1900 nam de bevolking in de stegen en sloppen langzaamaan af en verloren ze grotendeels hun woon- en werkfunctie.

In 1978 publiceerde de Stichting Werkgroep Herstel Leefbaarheid Oude Stadswijken een alarmerend rapport onder de titel ‘Stegen in het Slop’ over de zwaar verwaarloosde toestand van de stegen en sloppen. In 1988 volgde het ‘Stegenrapport’ van de Gemeentelijke Monumentencommissie met daarin aanbevelingen voor verbetering. Wie nu z’n ogen de kost geeft en een willekeurige steeg in de Utrechtse binnenstad binnenloopt, zal voor vele verrassingen komen te staan.

De huidige infrastructuur van de binnenstad is voor het grootste deel ontstaan in een langzaam groeiproces dat rond 1400 in grote lijnen voltooid was. Wijzigingen in de 17e eeuw (de openlegging van kerkelijke terreinen na de Reformatie) en de 20e eeuw (o.a. sanering van Wijk C) veranderden het totaalbeeld niet wezenlijk. Op de oudste stadsplattegronden van Utrecht zijn de meeste stegen al duidelijk herkenbaar.

Er is een grote concentratie nog bestaande oude stegen in het gebied rond de Oudegracht, doorlopend o.a. naar de Steenweg, Lange Nieuwstraat en Springweg. Nieuwer zijn de stegen langs de Ooster- en Westerkade die bijna allemaal tussen bedrijfspanden gelegen zijn.

Het beruchtste 19e-eeuwse sloppenwijkje in de binnenstad lag in het gebied bij de Mariaplaats-Springweg: de Utrechtse hoerenbuurt. De sloppen hadden hier welluidende namen als ‘Holle Bilt’ en ‘Reet in de Muur’. Wijk C kon je toentertijd beter maar met een gids binnentreden, zo ‘onontwarbaar en duister’ was de situatie daar. Niet voor niets dat deze delen van de stad als eerste werden gesaneerd. Bijzonder is het complex van stegen en poortjes rond de Schalkwijk-, Keuken- en Magdalenastraat. Hier is de oude plattegrond in de nieuwbouw opgenomen.

Het ‘Stegenrapport’ uit 1988 bevat een inventarisatie met 303 stegen en sloppen in de Utrechtse binnenstad. Aan de hand daarvan is deze kleine expositie opgezet. Laat U verrassen door de veelzijdigheid aan Utrechtse stegen, sloppen, hofjes, poortjes en achterommetjes. Of ga er zelf eens op uit en ontdek deze vroegere achterbuurten!